زندگی روزانه انسانها با استرسهای متعددی همراه می باشد که ممکن است به میزانهای مختلف خشم را برای افراد ایجاد کند. خشم نوعی هیجان است اما بین تجربه خشم و بیان خشم تفاوت وجود دارد. برای بیان خشم راههای مختلفی وجود دارد که پرخاشگری یکی از آنهاست. معمولاً افراد از خود می پرسند که دلیل خشم من چیست؟ آیا در این شرایط همه افراد خشمگین می شوند؟ پیامدهای احتمالی عمل من چیست؟ چگونه می توان بدون دردسر مشکل را حل کرد؟ چگونه می توان از شدت خشم خود کاست؟

 خشم سمج تر از همه کج خلقیهایی است که مردم می خواهند خود را از شر آن خلاص کنند. در واقع، عصبانیت بدترین حالتی است که مردم از کنترل آن عاجزند. عصبانیت وسوسه انگیزترین احساس منفی است که انسان دارد، نوعی تک گوئی درونی که مغز آدمی را با متقاعد کننده ترین بحثها پر می کند تا خشم خود را بر سر دیگری خالی کنیم. خشم بر خلاف غم و غصه انرژی بخش و حتی نشاط آور می تواند باشد.

خشم یک حالت برانگیختگی و هیجانی شدید در هنگام روبرو شدن با محرکهای نامناسب محیطی است و احساسی است که همه انسانها به نوعی آن را تجربه می کنند و می توان گفت خشم بخشی از زندگی ما است و همه آن را به گونه ای تجربه می کنند و سعی می کنند بیاموزند که چگونه با خشم خود کنار بیایند. گاهی با روشی که مفید است و گاهی هم با روشهایی که مضر هستند. اما در ایجاد خشم عوامل گوناگونی نقش دارند از جمله: تجاوز به مالکیت افراد، حمله و آزار (مثل تمسخر کردن، تحقیر کردن، بی احترامی کردن، فحش و ناسزا و ...)، حمله فیزیکی، طرد شدن، اصرار و پافشاری برای انجام کاری بر خلاف میل خود، اضطراب، افسردگی و موارد دیگر.

اکثر اوقات مردم وقتی با این عوامل محرک مواجهه می گردند، بهترین راه را خالی کردن خشم یا بیرون ریختن خشم خود تلقی می کنند. هر چند در بعضی شرایط خاص، بیرون ریختن خشم و غضب می تواند کارساز باشد، ولی تحقیقات نشان داده است که نه تنها خالی کردن خشم هیچگونه تاثیری در از بین بردن عصبانیت ندارد بلکه یکی از بدترین راههای فرو خواباندن آن است. انفجار خشم معمولاً باعث برانگیختگی بیشتر آن بخش از مغز می شود که احساسات را تحت کنترل دارد و شخص را بیشتر خشمگین می کند. در نظر سنجی ای که در این زمینه با بیش از صد شهروند تهرانی از دو جنس زن و مرد و با میانگین سنی 28 سال صورت گرفته است عوامل ایجاد کننده خشم و نحوه مواجهه با آن مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی موارد زیر را نشان داده است:

این عده در پاسخ به این سوال که 3 عامل ایجاد کننده خشم را بیان نمایند، 3 عامل مسائل و مشکلات اقتصادی، عدم درک شدن توسط دیگران و عدم وجود شرایط مطلوب زندگی را برشمرده و عوامل دیگری مثل مزاحمت تلفنی، کارهای نیمه تمام و بدقولی در رده های بعدی قرار داشتند.

همچنین در مورد رنگهایی که می توانند باعث افزایش عصبانیت در آنها شود پاسخهای زیر بیان شده است: رنگ قرمز (44 درصد افراد)، رنگ مشکی (26 درصد)، رنگ آبی (8 درصد) و رنگ زرد (6 درصد) که بیانگر اهمیت رنگها در شرایط هیجانی افراد می باشد.

در مورد نحوه بروز عصبانیت نیز پاسخهای زیر توسط این پاسخگوها ابراز گردید:
پرخاشگری بالاترین میزان پاسخها را به خود اختصاص داده و با تفاوت بسیار زیادی سکوت و قهر قرار داشته است. در مورد راههای کنترل خشم، بی تفاوتی و سرگرم کردن خود بالاترین میزان، عدم کنترل در موقع عصبانیت و سکوت در رده بعد قرار داشتند.

همه ما آگاهیم که جهان کنونی ما پر از تهاجم می باشد و انسان از دوران بچگی هم در درون خانواده و هم در محیط خارج در معرض پیامهای گوناگونی از پرخاشگری، خشم، و تهاجم قرار دارد که بر روی نگرش کودک از پیرامونش و چگونگی حل مسأله تاثیر قوی می گذارد. وقتی کودک با چنین الگوهای همانند سازی می کند احتمال اینکه در هنگام حل مسأله خود نیز این روشها را انتخاب کند زیاد است. بنابراین آموختن در مورد خشم و شناختن آن، و وادار کردن و به کنترل درآوردن خشم به یک روش مثبت و بی ضرر ممکن است یکی از مهمترین اصول زندگی هر فرد باشد تا از این طریق به بهبود کیفیت زندگی در آینده کمک شود. یعنی ما در زندگی روزمره خود، در ارتباط با دوستان و اقوام و در محیط تحصیل و کار خود با مواردی روبرو می شویم که نیازمند برخورد مناسب و حل موفقیت آمیز مسأله است. به روشی نیاز داریم که حداقل تاثیر منفی را روی احساس ما و دیگران بگذارد و بتوانیم خشم خود را به گونه ای موثر بروز دهیم.

همانطوری که اشاره شده است تحقیقات مختلف بیانگر شیوه های گوناگونی است که مردم برای فرو نشاندن خشم خود بکار می گیرند، بعضی از این موراد در اینجا ذکر می گردد: پیاده روی و قدم زدن، ورزش بدنی فعال، تنفس عمیق و شل کردن عضلات (زیرا این اعمال فیزیولوژی، بدن را از حالت برانگیختگی شدید به وضعیتی آرامتر تغییر می دهند و ضمناً حواسمان را از موضوعی که موجب خشم مان شده پرت می کند)، شمارش تا عدد خاص، پاشیدن آب به صورت، خوردن خوراکی یا نوشیدنی، گوش کردن به موسیقی، ترک کردن محیط در صورتی که شرایط از کنترل ما خارج است و یا اینکه ادامه بحث موجب بدتر شدن اوضاع می شود، آموختن بیان خشم به روش غیر تهاجمی، گفتگو و تعامل کلامی، بیان و انتقال خشم به یک روش مثبت، آموختن اینکه چگونه خودمان را از یک موقعیت تهاجمی و پرخاشگرانه خارج کنیم و آموختن اینکه چگونه قربانی اعمال پرخاشگرانه شخص دیگری نشویم. اما باید بدانیم که اگر در مرحله فرو خواباندن خشم زنجیره افکار عصبانی کننده خود را رها نکنیم آنگاه این روشها هیچ تاثیری نخواهد داشت. بنابراین آشنایی با شیوه های برقراری ارتباط منطقی و مناسب با دیگران می تواند در جهت کنترل و کاهش اثرات منفی خشم و حفظ آرامش و سلامتی فردی و اجتماعی بسیار موثر واقع گردد.

منابع

 1- شیرازی، الهام. «فصلنامه تازه های علوم شناختی»، سال دوم، پائیز و زمستان 1379.

 2- «ماهنامه روانشناسی امروز»، سال دوم، شماره 28، اردیبهشت 1381.

 3- جمعی از نویسندگان. «مهارتهای زندگی برای زنان»، در دست چاپ، 1383.