محسن حسن‌زاده

کارشناس ارشد روان‌شناسی و مشاور دانشگاه فردوسی مشهد

با آغاز قرن حاضر به موازات تغییر علل مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی و تغذیه‌ای به بیماری‌های مزمن و بیماری‌های روان‌تنی (سایکوسوماتیک)، نقش رفتار بر سلامت به گونه‌ای روز افزون مورد توجه قرار گرفته است. درصورت انتخاب شیوه و سبک زندگی مناسب که موجب ارتقای سلامت شود، مرگ و میرهای ناشی از این عوامل، تا اندازه‌ای چشمگیر کاهش خواهد یافت. بیماری‌های روان‌تنی از قبیل بیماری گرفتگی عروق کرونر قلب، آسم، اختلالات گوارشی و غیره امروزه جان بسیاری از ساکنین کره زمین را می‌گیرد. نقش استرس و سبک زندگی به عنوان یک عامل مهم و موثر به همراه عوامل دیگر در تمامی اختلالات فوق الذکر، دیده می‌شود. از نظر متخصصان اساس تمامی بیماری‌های روان‌تنی تاثیر مسایل روانی و مشکلات شخصیتی و حتی سبک زندگی بر جسم می‌باشد. مهم‌ترین و شایع‌ترین بیماری روان‌تنی که به‌طور متوسط حدود 30 تا 40 درصد مرگ و میرها را در جهان شامل می‌شود، اختلال گرفتگی عروق کرونر قلب (اختلال در عروق تغذیه‌ای قلب) می‌باشد. در این گفتار کوتاه سعی شده است پیرامون اختلال عروق کرونر قلب و رابطه آن با سبک تیپ شخصیتی A بحث شود. از سال 1959 فریدمن و روزنمن دو متخصص و جراح قلب متوجه شدند که افرادی که برای جراحی قلب و برطرف نمودن گرفتگی عروق کرونر قلب به ایشان مراجعه می‌کنند، دارای صفات شخصیتی مشابهی هستند. این افراد سریع صحبت می ‌ کردند، سریع راه می‌رفتند، تند غذا می‌خوردند، کم صبر و بلند پرواز بوده و کمال‌گرایی افراطی داشتند . اینان بیش از حد معمول کار می‌کردند و در مجموع زندگی پراسترسی را دارا بودند. فریدمن و روزنمن این افراد را افراد دارای تیپ شخصیتی A نامیدند. رقابت، فوریت زمانی و عصبانیت سه خصیصه مهم و شایع در این تیپ شخصیتی می‌باشد. احساس عدم رضایت از زندگی در این افراد دیده می‌شود. از خصایص مهم دیگری که در این افراد وجود دارد اهمیت دادن فوق‌العاده به کار می‌باشد. گرایش به مدیریت و رهبری دارند. کیفیت زندگی در افراد تیپ A بسیار پایین است. فرصتی برای توجه به چیزهای زیبا را ندارند. اینان به مادیات بیش از مسایل و روابط انسانی بها می‌دهند. در آن واحد به چند کار مشغول هستند. آستانه تحریک‌پذیری پایینی دارند. برای اینان وقت خیلی مهم است ولی توانایی استفاده از آن را در حد مطلوب به دلیل پایین بودن کیفیت زندگی ندارند. تلاش افراطی برای کسب امتیازات بیشتر دارند. همیشه در پی کسب موفقیت‌های بیشتر هستند. از 1959 تاکنون پیرامون این سبک زندگی و اثرات آن تحقیقات فراوانی صورت گرفته است. نتایج تحقیقات پیرامون این سبک زندگی، گویای این واقعیت است که این تیپ شخصیتی اثرات مخرب و ویرانگری بر ساختار و فیزیولوژی بدن ایجاد می‌کند. به این دلیل که افراد تیپ شخصیتی A بیشتر در حالت برانگیختگی یا حالت سمپاتیک هستند تا حالت پاراسمپاتیک (حالت آرامیدگی)، ترشح هورمون‌های تحریک‌زا مانند آدرنالین، تیروکسین و .... در این افراد فراوان‌تر از افراد دیگر می‌باشد. وجود طولانی مدت ترشح زیادتر از معمول این هورمون‌ها در این افراد به مرور زمان بر عروق کرونر قلب اثرات سوء داشته و موجب گرفتگی این عروق می‌شود.

پس سؤال اصلی این است که آیا افراد نوع A بیش از افراد نوع مقابل یا B در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف قرار دارند؟

نتایج پژوهش وودز و برنز، 1984 نشان داد که افراد نوع A مشکلات تنفسی مانند آسم و سرفه‌های مکرر و نشانه‌های بیماری‌های دستگاه گوارش مانند زخم، سوء هاضمه و تهوع را به میزان بیشتری گزارش کرده‌اند. پژوهش‌های متعددی به منظور دست یافتن به رابطه‌ای میان رفتار تیپ شخصیتی A و بیماری‌های عروق کرونر قلب انجام گرفته و اکثر تحقیقات مؤید چنین رابطه‌ای بوده است. به‌طور مثال بوت کیولی و فریدمن، 1987، احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق کرونر قلب در زنان و مردان نوع A به ویژه در رده‌های کارمندی و مدیریتی، بیش از بزرگسالان نوع B است. به نظر می‌رسد که افرادی با شخصیت تیپ A بیشتر در معرض خطر مرگ ناگهانی قرار دارند (پرینی و همکاران، 1995).

امروزه سبک زندگی تیپ شخصیتی A در کنار عوامل دیگر به خصوص عوامل موثر بر بیماری‌های قلبی مثل فربهی، مواد موجود در رژیم غذایی مانند نمک، چربی‌ها و کلسترول، عدم تحرک جسمی، سابقه فشار خون بالا و مواردی از این قبیل، بر از بین رفتن سلامت روانی موثر قلمداد می‌شود.
در ایران حدود 38 درصد از مرگ و میرها به دلیل مشکلات عروق کرونر قلب می‌باشد. این آمار نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا از حد نرمال بیشتر می‌باشد.

پرسشنامه آیا شما تیپ شخصیتی A هستید؟

لطفا در صورت تمایل به سؤالات زیر یه صورت بله یا خیر پاسخ دهید؟

نحوه تجزیه و تحلیل پاسخ های خود به پرسشنامه آیا شما تیپ شخصیتی A هستید؟
تعداد بله‌ها را شمرده اگر تعداد بله‌ها بین 0 تا 5 باشد شما تمایل به تیپ B دارید.
اگر تعداد بله‌ها حدود 13 باشد تیپ متعادل بین A و B هستید.
اگر نمرات بالاتر از 13 باشد گرایش به تیپ شخصیتی A وجود دارد.
هر چه نمرات به حداکثر یعنی 25 نزدیک باشد احتمال خطر بیشتر است.

چگونگی تغییر تیپ شخصیتی A و صفتی که استرس کمتری را تحمل نماید
لازم به ذکر است که ویژگی‌های شخصیتی فی‌ نفسه خوب یا بد تلقی نمی‌شوند، لکن در مواردی که افراط در برخی ویژگی‌ها منجر به بروز عوارض و مشکلاتی می‌گردند. ناگزیر باید آن ویژگی‌ها را به حالت تعادل باز گرداند. از زمانی که الگوی رفتاری تیپ A به عنوان عاملی موثر بر بیماری عروق کرونر قلب شناخته شد، پژوهشگران برای شناخت راه‌های تغییر آن کوشیده‌اند (جانسون، 1992). اگر چه نتایج این تحقیقات رضایت‌بخش بود، راسکینر و همکارانش، پس از پژوهش‌های تکمیلی، به این نتیجه رسیدند که با استفاده از رویکردی چند بعدی می‌توانند رفتار نوع A را بیشتر تغییر داد (رایسکر، 1983). به صورت ساده می‌توان بعد از آمادگی روانی جهت تغییر تیپ شخصیتی A، با توجه به نکات زیر استرس را از زندگی دور نموده و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و تنفسی را کاهش داد و رضایت و لذت بیشتری را در زندگی تجربه نمود .

• به آرامی غذا بخورید. غذا را کاملا بجوید.
• در مواقع غذا خوردن از دیدن فیلم و برنامه‌های تلویزیونی و شنیدن آهنگ‌های تند خودداری کنید.
• از انجام دو کار در یک زمان خودداری کنید.
• به کیفیت کارها بیندیشید نه کمیت آن‌ها (مثلا به کیفیت غذا فکر کنید.)
• تمایلات خود تخریبی نداشته باشید (رفتارهای خود تخریبی عبارتند از: خوردن زیاد، غذاهای چرب، ورزش نکردن کارکردن زیاد و مانند این‌ها).
• به آرامی و متانت صحبت کنید و وقتی کسی برای شما حرف می‌زند، هم چنان ادامه افکار شخصی خود را دنبال نکنید.
• حرف دیگران را قطع نکنید و در صورت سؤال از کسی، دقیقا به جواب و صحبت‌های وی گوش فرا دهید.
• وقتی دیگران حرف می‌زنند، آن‌ها را وادار نکنید که زود سخن خود را مطرح سازند.
• احساس الزام نکنید که کارها باید همین حالا و سریع انجام گیرد.
• سعی کنید فعالیت‌های خود را در زمان متعادل و معمول برنامه‌ریزی کنید.
• وقتی کسی کند کار می‌کند بی‌حوصلگی نشان ندهید.
• هر روز بیاد آورید که زندگی یک فرایند طولانی است و امکان دارد همه برنامه‌ها در زمان تعیین شده به پایان نرسند.
• بین فعالیت‌ها فاصله بگذارید. چرا باید تعمیر اتومبیل، کار، خرید، پرداخت قسط بانک و همراهی مسافر تا ترمینال را در یک روز انجام داد.
• وقتی دیگران تاخیر می‌کنند، عصبانی نشوید.
• سعی کنید صبح زود بیدار شوید. در کمال آرامش چای بخورید و با عجله از خانه خارج نشوید و در حین کار برای استراحت خود، وقت تعیین کنید.
• به دوستان خود نامه بنویسید و همچنین با خانواده به سینما بروید.
• سعی کنید در اوقاتی که مناسب است شوخ طبع، بذله گو و دل شاد باشید.
• کمتر خود را با دیگران مقایسه کنید، همچنین رقابت را از صحنه زندگی خود خارج کنید.
• به همسر و فرزندان خود بگویید که آن‌ها را دوست دارید.
• فعالیت‌های غیر ضروری را به روز بعد موکول کنید.
• از انجام دو کار در یک زمان خودداری کنید.
• دوستی‌هایتان را عمیق کنید.
• زود خشمگین نشوید، از کوره در نروید، تند برخورد نکنید. مسلما این اعمال در بهبود سرنوشت آدمی اثری ندارند.

مراجع

• ادوارد، پ سارافینو. «روان‌شناسی سلامت»، ترجمه سید علی احمدی ابهری و همکاران، تهران: انتشارات رشد، 1384.
• کریستوفر دیویدسون. «راهنمای پزشکی خانواده – کرونری قلب»، ترجمه عباس تیرگانی، مشهد: انتشارات امامت، 1384.
• حسن زاده، محسن. «استرس نه! (معرفی تیپ شخصیتی A) »، مشهد: انتشارات سخن گستر، 1381.
• حسن زاده، محسن. «55 نکته جهت رهایی از استرس»، مشهد: انتشارات بنفشه، 1384.

مقالات مرتبط

* عوامل پزشکی موثر بر روان‌شناسی