محسن حسن‌زاده
کارشناس ارشد روان‌شناسی-مشاور روان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد
پژوهشگر استرس

در سال‌هاي اخير تعداد زيادي از مردان به کلينيک‌هاي روان‌شناسي و مطب‌هاي پزشکان مراجعه کرده و از روابط زناشويي با همسر و يا شريک جنسي خود، اظهار نارضايتي مي‌نمايند. اينان به دنبال يافتن راه حل مناسب و به اميد درمان اين اختلال جنسي هستند. نسبت اين افراد به دهه‌هاي قبل در ايران بيشتر شده است. همچنين سن مراجعه کنندگان جهت اين نوع درمان، نسبت به گذشته پائين‌تر آمده و جوانان مرد سنين 25 تا 30 .سال که در سنين ازدواج هستند، جمعيت بيشتري از اين افراد را در بر‌ مي‌گيرند.
 اکثر کساني که به کلينيک مراجعه مي‌کنند، ديگر از توصيه‌هاي ديگران خسته شده، و با شرمساري از عدم توانايي در برقراري يک ارتباط زناشويي با همسر خود صحبت مي‌کنند. مصرف ترياک، به اين افراد توسط افراد عامي توصيه مي‌شود که قاعدتاً مؤثر براي هميشه نيست. طبق آمارهاي موجود، 10 درصد معتادان کشور افرادي هستند که به مصرف ترياک يا مشتقات آن جهت برطرف نمودن انزال زودرس، توصيه شده‌اند. از طرفي تعداد زيادي از طلاق‌ها، طبق تحقيقات کارشناسان، بي ارتباط با موضوع عدم توانايي در برقراري يک رابطه زناشويي با کيفيت نيست. عدم ارضاء زوجه در روابط جنسي، خانواده را به طرف طلاق سوق مي‌دهد.
 در اين نوشتار بعد از تعريف اصطلاحات مربوط و دادن توضيحات لازم، تجربيات مؤلف در رابطه با مراجعين کلينيکي پيرامون موضوع انزال زودرس مردان، به عنوان روشي مؤثر در رفع مشکلات پيش آمده، جهت استفاده همکاران روان‌شناس، روان‌پزشک و مشاور تقديم مي‌گردد. اميد است اين مطالب در راستاي کيفيت دادن به امور زناشويي زوجين، به عنوان راهي جهت کاهش استرس موجود افراد در زندگي، مؤثر باشد.

 تعريف انزال زودرس در مردان: انزال زودرس يعني رسيدن به اوج لذت جنسي زودتر از زماني که به طور معمول براي فعاليت جنسي رضايت‌بخش زوج‌ها لازم است. مرداني که به دليل چنين مشکلي نزد روان‌شناس مي‌آيند، عنوان مي‌دارند که "بسيار سريع" به اوج لذت جنسي مي‌رسند. به سخن ديگر اين‌که اين قبيل بيماران مشکل خود را به سه صورت عنوان مي‌کنند: 1– با کمترين تحريک جنسي قبل از دخول به انزال مي‌رسند. 2– يا به هنگام وارد کردن آلت تناسلي به مهبل به انزال مي‌رسند و 3 – يا به فاصله کوتاه پس از دخول و پيش از زمان دلخواه به انزال مي‌رسند. (نيکخو، محمدرضا 1387)
 شيوع زود انزالي: اين اختلال يکي از شايع‌ترين اختلالات جنسي مردان است. ميزان شيوع در جوامع غربي بين 36 تا 38 درصد است. در برآورد جامعه ايراني حدود 40 درصد در سال‌هاي اخير تخمين زده مي‌شود. اين اختلال در افراد تحصيل کرده بيشتر از افراد غير تحصيل کرده است. در بين جوانان بيشتر از افراد ميان‌سال ديده مي‌شود. در افرادي که در زمان‌هاي طولاني استمناء داشته‌اند، نسبت بيشتري دارد و همچنين در افرادي که اولين تجربه جنسي را انجام مي‌دهند اين اختلال بيشتر ديده مي‌شود.
 علل زود انزالي از ديدگان روان‌شناسي: اضطراب، استرس، هيجان‌هاي زياد و اشتغال ذهني مي‌توانند منجر به انزال زودرس شوند. افراد تحصيل کرده از اين‌که آيا شريک جنسي آن‌ها نيز از مقاربت لذت مي‌برد يا نه؟ نگرانند. اولين تجربيات جنسي اگر توأم با اضطراب باشد در مراحل بعدي به دليل اينکه فرد ناخودآگاه به فکر تجربيات گذشته و يا اول خود مي‌افتد، منجر به انزال زودتر از موقع مي‌شود. نوع حالت فيزيکي مهبل و همچنين وضعيت نزدیکی بر سرعت انزال مؤثر مي‌باشد. عدم تحريکات لازم قبل از عمل زناشويي و در نتيجه عدم وجود لغزنده‌هاي لازم مهبل خود عاملي ديگر بر سرعت انزال است. احساس خشم و خصومت پنهان زوجين از عوامل ديگر مؤثر بر اين موضوع مي‌باشد و مرد با رساندن سريعتر خود به انزال، شريک جنسي خود را از رسيدن به انزال محروم مي‌کند. التهاب پروستات و مجراي آلت تناسلي مي‌تواند باعث انزال زودرس شود.
تجربيات کار با مراجعين کلينيکي: در مصاحبه باليني با مراجعيني که انزال زودرس علت مراجعه آن‌ها به کلينيک بود، اين موضوع مشخص شد که افراد، صفات خاصي را دارا مي‌باشند. به طور مثال در زندگي هيجان را زياد تجربه مي‌کنند. عجول در انجام اعمال هستند، تند غذا مي‌خورند و زندگي بي‌کيفيتي را دارا مي‌باشند. در موردي خاص فردي به کلينيک مراجعه نمود که حتي توان برقراري اولين ارتباط جنسي با همسر را نداشت و مدت‌ها بعد از عروسي، همسر وي باکره مانده بود.
 رابطه بين استرس سبک زندگي و زود انزالي: يافته‌هاي اخير مؤلف با مراجعين کلينيکي حاکي از آن است که يکي از قوي‌ترين عوامل اصلي انزال زودرس در ايران، بودن در سبک زندگي تيپ شخصيت سنخ الف يا تيپ شخصيت Aمي‌باشد. افرادي که داراي اين سبک زندگي هستند، صفات و مشخصات شخصيتي زير را دارا مي‌باشند:
 "الگوی شخصیتی رفتاری تیپ A، آمیزه‌ای کنشی ـ هیجانی است که با «تلاش افراطی» جهت کسب امتیازات زیاد ـ و چه بسا نامحدود در زندگی ـ در کوتاه‌ترین زمان ممکن و در مخالفت و رقابت با افراد دیگر مشخص می‌شود (روزنمن، 1978). تمایل به تنهایی کار کردن، بلندپروازی و کمال‌گرایی افراطی، گوش به زنگی و هوشیاری فراوان، تعجیل و شتاب در زندگی و رقابت‌جویی، پرخاشگری، بی‌صبری، کم‌تحملی و تحریک‌پذیری، وقت‌شناسی افراطی، شدیداً غرق در کار شدن، ناتوانی در کنار‌ه‌گیری از اشتغال به کار و علاقه افراطی به کار و حرفه (یوئن و ... 1985). افراد تیپ A نسبت به سایرین، نمره‌های بالایی در ویژگی‌های شخصیتی پرخاشگری، خشونت و سلطه‌گری کسب می‌کنند؛ از روابط بین فردی و شرایط کاری خود کم‌‌تر راضی‌اند؛ مضطرب‌تر و افسرده‌تر هستند و فشار روانی بیشتری را تجربه می‌کنند (والش و ... 1994). پرایس(1982) معتقد است که افراد تیپ A به خاطر عزت نفس پایینی که دارند، حتی در شرایط عادی نیز احساس خطر و فشار روانی کرده و در نتیجه تلاشی افراطی برای بهبود وضعیت خود می‌کنند."
 در طي مدت ده سال، کليه مراجعيني که جهت درمان انزال زودرس مراجعه نمودند، با تست تيپ شخصيت A، تست شدند. در تمامي موارد افراد از دو شخصيت B و A داراي تيپ شخصيت A و يا A شديد بودند. نتايج اين مطالعه به شرح زير مي‌باشد:
 1- اين افراد رانندگي تند و بي‌کيفيتي داشته، کم‌صبر بوده و زود پرخاشگر مي‌شدند.
 2- تند غذا خورده، کارهايشان با سرعت بالا انجام مي‌شد و رقابت در زندگي آن‌ها زياد ديده مي‌شد.
 3- از اين‌که در صف بايستند و ترافيک سنگين باشد، اعصابشان خراب شده و عصباني مي‌شدند.
 4– چند کار را همزمان انجام مي‌دادند و در آن واحد کاري را انجام داده و فکرشان به کار ديگر بود.
 5– تحمل پائين در انجام کارها را داشته و از اين‌که يک نفر با آرامش بيشتري کارها را انجام مي‌دهد، عصبي و ناراحت مي‌شدند.
 6– همزمان با خوردن غذا، تلويزيون نگاه مي‌کردند و يا آهنگ‌هاي تند گوش مي‌دادند.
 7– کارها از ديد آن‌ها بايد سريع، تند و آني انجام شود. تحمل زمان زياد در انجام کارها را نداشتند
. 8– خيلي از وقت و اهميت آن حرف مي‌زدند ولي نمي‌توانستند از آن استفاده کامل را انجام دهند.
 9– خيلي کارها را با انگيزه بالا شروع مي‌کردند ولي در بين کار اين انگيزه زياد کاهش پيدا می‌کرد.
 10- تائيد ديگران براي ايشان بسيار مهم بود و يکسره دنبال اين تائيد بيشتر از طرف ديگران بودند.
 11– کمال‌گرايي افراطي داشته و يکسره خود را با ديگران مقايسه مي‌کردند.
 12- بي‌قرار و ناآرام بودند و ماندن در يک محل براي مدت طولاني آن‌ها را خسته و ناراحت مي‌کرد. و ....

 در کل افراد داراي اختلال جنسي انزال زودرس، صفاتي را نشان دادند که از اصلي‌ترين صفات افراد داراي شخصيت تيپ A مي‌باشد.
 به نظر مي‌رسد داشتن اين صفات است که فرد را به سوي سرعت در واکنش‌هاي جنسي سوق مي‌دهد. به چند مورد از صفات آشکار و مخرب تيپ A توجه کنيد
: الف- فوريت‌هاي زماني و شتاب در زندگي: افراد نوع A انگار با ساعت در حال جدالي دائمي ‌هستند. آنان اغلب در ديركردها و اتلاف وقت، بي‌صبر مي‌شوند، برنامه‌شان فشرده است و سعي مي‌كنند همزمان بيش از يك كار را انجام دهند، (روزنمن، 1974) مانند خواندن كتاب به هنگام خوردن يا تماشاي تلويزيون.
 وقتي که فردي از صبح تا شب اعمال خود را به صورت سريعتر از حالت نرمال انجام مي‌دهد، اين حالات در سيستم رواني وي ملکه ذهني شده و از انجام رفتارها با اين شدت، لذت خواهد برد. به سخن ديگر اين‌که سيستم روحي و رواني فرد با اين نوع واکنش (سريع، تند و بي‌درنگ بودن در انجام کارها) سازگار شده و ترجيحاً رفتار با اين شتاب در انجام امور را بر انجام امور به صورت آرام و توأم با آرامش، ترجیح می‌دهند. انجام اعمال به همراه فعال بودن سيستم سمپاتيک (سيستم محرک رفتار) در افراد داراي تيپ شخصيتA، ديده مي‌شود. يعني اين‌که فرد با اين نوع شخصيت، يکسره رفتارهاي معمول زندگي را در حالت سمپاتيک و برانگيختگي و با هوشياري فراوان و توأم با توجه به رفتارهاي ديگر، انجام مي‌دهد. نقص اين نوع رفتار، عجول بودن آن، توجه به کار ديگر و عدم تمرکز بر کار در حال انجام مي‌باشد.
 ب- عصبانيت و خصومت در انجام امور زندگي: در افراد نوع A به راحتي مي‌توان عصبانيت يا خصومت را برانگيخت. هميشه اين عصبانيت و برانگيختگي، از رفتارهاي در دسترس و سريع افراد تيپ A مي‌باشد. با کمترين تحرکي از حالت آرامش (پاراسمپاتيک) خارج شده و به حالت برانگيختگي (سمپاتيک) تبديل مي‌شوند. خشونت، بي قراري، حالت توأم با عصبانيت چاشني و همراه بسياري از رفتارهاي اين تيپ شخصيتي مخرب مي‌باشد. اين شخصيت نمي‌تواند در حين روابط زناشويي، رفتارهاي عاشقانه و لطيف داشته باشد. تا کمترين موضوعي پيش می‌آيد که طبق ميل و نظر او نباشد، از کوره در رفته و با عصبانيت برخورد مي‌کند. بي‌صبري، بي‌قراري، عجله و شتاب، همه در هم آميخته و فرد را در طي نمودن پروسه جنسي، سريع و شتابزده مي‌کند. اصلاً اين آدم‌ها ياد نگرفته‌اند که رفتارهاي جنسي توأم با ملايمت، آرامش و نياز به طي زمان دارد.
 ج- کم‌صبري، کم‌تحملي و بي‌حوصلگي: بسياري از مردان داراي مشکل جنسي انزال زودرس، بي‌حوصله‌اند. اينان از اين‌که داراي يک رفتار جنسي توأم با پيش‌نوازي و رفتارهاي مقدماتي باشند، گريزانند. به نظر مي‌رسد، رفتار جنسي شبيه به پرندگان دارند، سريع، تند و در زمان بسيار اندک. اين مردان نه تنها رفتار جنسي، بلکه تمام رفتارهاي خود را در زندگي سريع، تند و در حالت بي‌حوصلگي و کم‌تحملي انجام مي‌دهند. ماندن در وضعيت طولاني براي بسياري از اين افراد، برابر است با بالا رفتن فشار خون، عصبي شدن، بي‌قراري و در نهايت اعتراض و .... در حالي‌که در روان‌شناسي جنسي، تأکيد بر گذراندن زمان به صورت ملايم، آرام و توجه کامل توأم با آرامش به شريک جنسي و رفع نياز بدون عجله و شتاب مي‌شود.
 فردي که در تمام ابعاد زندگي به بی‌‌حوصلگي، کم‌بودن تحمل و ظرفيت رواني کم، معروف شده است و شخصيت او شخصيتي سريع و تند شکل گرفته است، هر کاري را با اين سرعت انجام مي‌دهد مثل خوردن غذا، رانندگي، مسواک زدن، شماره گرفتن تلفن، پيامک زدن و غيره، او اعمال جنسي را هم با همان سرعت مي‌خواهد انجام دهد. همانطور که در پشت چراغ قرمز، تحمل آهسته حرکت کردن راننده جلويي را بعد از سبز شدن چراغ ندارد، تحمل طولاني‌تر شدن دخول را نیز ندارد. ناخودآگاه ذهن فرد عجول، به سمت اين سرعت انزال خواهد رفت. ذهن، اين اعمال را هم مانند بسياري از اعمال سرعتي و با عجله، انجام مي‌دهد. فرد توان کنترل آن را ندارد
. در سيستم رواني، عادات يا شرطي شدن‌ها، هميشه به همراه فرد هستند. قوانين موجود در سيستم شناختي، دنباله‌رو اين شرطي شدن‌ها هستند. وقتي کسي فکر مي‌کند که از لحظه لحظه زندگي خود بايد خيلي استفاده کند و در آن واحد چند کار با هم انجام مي‌دهد، ديگر طوري سيستم شناختي را آموزش مي‌دهد که به عنوان يک باور، تمامي رفتارها، بايد سريع باشند، رابطه زناشويي هم بايد با عجله انجام شود. وقت گذاشتن براي اين کار در حد معمول است. فيزيک فرد، مطيع قوانين شناختي وي است و طبق فرامين شناختي عمل مي‌کند. آن‌هايي که به مرور زمان داراي شخصيت عجول و تند و يا تيپ شخصيت A مي‌شوند، در قبل از نشان دادن اين شخصيت، تجربياتي از انزال طبيعي را داشته‌اند و بعد از ابتلا به اين سبک مخرب، حالا توان و کنترل انزال را ندارند. ولي افراد و مراجعيني که در کلينيک بيان مي‌کنند که از دوران نوجواني داراي اين شخصيت بوده‌اند، هيچ وقت از يک روند زناشويي خوب، از ابتداي ازدواج تاکنون، بهره‌مند نبودند.
 نتيجه: آنچه امروز به عنوان عامل مؤثر و تخريبي بر کيفيت روابط زناشويي اثر مي‌گذارد، داشتن يک شخصيت عجول، تند و کم‌صبر است. به بيان ديگر رابطه‌اي اساسي و معني‌دار بين تيپ شخصيت A و داشتن اختلال انزال زودرس در مراجعين کلينيک يافت شده است.
 درمان: در کلينيک با شناسايي افراد داراي شخصيت تيپ A از بين مراجعين، درجريان آموزش‌هاي 3 تا 4 هفته‌اي، ايشان را با اثرات اين سبک زندگي آشنا کرده و آن‌ها را از عوارض بيماري‌هاي جسمي اين سبک مطلع مي‌کنم. بعد از آشنايي در جلسات بعدي، آموزش‌هاي لازم جهت تغيير اين شخصيت و سوق دادن ايشان به طرف شخصيت تيپ B شروع مي‌شود. يک کتاب و يک DVD جهت تغيير بهتر و شناسايي سمعي و بصري از شخصيت تيپ مخرب A به فرد داده مي‌شود.
 در طي اين آموزش‌ها فوريت‌هاي زماني و همچنين شتاب از زندگي فرد گرفته مي‌شود. با تأکيد بر خوردن و انجام رفتارهاي بدون عجله و تکرار آن در پنج هفته، سبک زندگي پر از شتاب به يک سبک آرام تبديل مي‌شود. اين پروسه و جريان با پشتوانه علمي روش CBT يا درمان‌شناختي رفتاري همراه است. به سخن ديگر اين‌که در جلسات اول و دوم، شناخت و عوامل فکري فرد پيرامون زندگي مورد تغيير قرار مي‌گيرد. حمله به باورهايي که در سيستم رواني فرد جاي گرفته و او را يک انسان شتابزده و بي‌کيفيت در انجام امور نموده است، انجام مي‌شود.
 در طي سه هفته باقيمانده سعي مي‌شود با تکرار رفتار آموزش داده شده، آرامش در انجام امور حاصل شود. خوردن در مقابل تلويزيون نهي مي‌شود و فرد به طرفي سوق داده مي‌شود که در آن واحد، دو کار با هم انجام ندهد. توجه به کار و اعمال روزانه به خصوص خوردن، با کيفيت و زماندار، در دستورالعمل کار قرار مي‌گيرد. همچنين خواب فرد با آموزش‌هاي لازم به کيفيت مطلوب و استاندارد نزديک مي‌شود. از سوی دیگر تقويت معاشرت با ديگران و همچنين افزايش اعتماد به نفس در مراجعين شکل مي‌گيرد. ورزش به عنوان يک فعاليت کاهنده استرس در جدول زمان‌بندي زندگي فرد قرار مي‌گيرد و اگر بحث مسافرت در پيش باشد، اصول يک سفر سالم، آموزش داده می‌‌شود.
 تمامي اين رفتارها، کمک خواهند کرد که تحمل فرد بالاتر از گذشته قرار گيرد. فوريت زماني از بين برود، عصبانيت کنترل شود و فرد نسبت به رفتارهاي ديگران و خويش پرخاشگر نشود. افزايش تحمل و صبر، توصيه ديگر است و در نهايت شناخت، تغيير کرده و در رفتار جنسي کنترل بيشتري صورت مي‌گيرد.
 در ضمن اين تغييرات که در 4 الي 5 هفته صورت مي‌گيرد، تکنيک فشار دادن آلت تناسلي در زمان احساس انزال و توقف دخول و همچنين تکنيک شمارش هر رفت و برگشت يک مرتبه به فرد تعليم داده و از فرد خواسته می‌‌شود در حين نزديکي، از این دو تکنيک استفاده کند.
 به طور مثال مراجعي داشتم که از زمان شروع دخول، فقط دو الي سه مرتبه رفت و آمد لازم بود تا وي به انزال برسد.
| او بعد از روند درمان و شروع بهبودي، توانسته بود زمان دخول را طولاني و اين روش شمارش را از تعداد کم به تعداد بسيار زيادي برساند. يافته‌هاي علمي نشان مي‌دهد که وقتي بستر رواني فرد از شتاب و عجله عاري شود، تمايل به يک نزديکي کامل شکل مي‌گيرد. اين روند آموزش، توأم با افزايش اعتماد به نفس و عزت‌نفس در فرد مي‌باشد. مراجعين در مجموع از جلسه پنجم به بعد صحبت از کيفيت و طولاني‌تر شدن روابط زناشويي با همسر خود مي‌کنند.
 در طي تجربيات کلينيکي با مراجعين، گزارش‌هایی مبني بر انجام دخول جنسي تا 150 مرتبه در هر نزديکي از مراجعيني که دچار اختلال انزال زودرس بوده‌اند، بعد از درمان داشته‌ام.
 آموزش‌هاي لازم به زوجه(زن) جهت دادن آرامش کامل و کافي به همسر و همچنين تشويق وي به داشتن يک رابطه مفيد، داده می‌‌شود. توصيه ضروري و اوليه به زوجه اين است که به هيچ عنوان در صورت ديدن شرايط انزال زودرس، اظهار نارضايتي نکرده و از اين همسران خواسته مي‌شود با سرو صدا، کنايه، زخم‌زبان و غيره همسر خود را مورد اذيت و آزار رواني قرار ندهند و در مقابل با ديدن روند بهبودي، فرد را تشویق کنند.