محرّک‌ها، رده‌ای از داروهای روانگردان هستند که فعالیت در مغز را افزایش می‌دهند. این داروها می‌توانند موقتاً باعث ارتقاء هوشیاری، خلق و خو، و آگاهی فرد شوند. هر چند برخی از داروهای محرّک، قانونی هستند و مورد استفاده گسترده‌ای قرار دارند امّا همگی آن‌ها می‌توانند اعتیادآور باشند. با وجودی که محرّک‌ها وجوه مشترک زیادی دارند امّا هر کدام دارای ویژگی‌ها و سازوکارهای عملیاتی مخصوص به خود می‌باشند.
داروهایی که در رده محرّک‌ها قرار می‌گیرند عبارتند از:
• کافئین
• نیکوتین
• کوکائین
• آمفتامین‌ها
• داروهای تجویزی
1. کافئین
کافئین پرمصرف‌ترین داروی روانگردان در جهان است که در قهوه، چای، کاکائو، شکلات، شیرینی و نوشابه‌های غیرالکلی یافت می‌شود. با وجودی که کافئین دارای چند اثر مثبت مانند افزایش انرژی و هوشیاری ذهنی نیز می‌باشد امّا مصرف زیاد آن می‌تواند باعث بروز نشانگانی چون اضطراب و بی‌خوابی شود. کافئین اعتیادآور است و نشانگان ترک آن شامل سردرد، احساس خستگی، تحریک‌پذیری و تندخویی می‌باشد.
2. نیکوتین
نیکوتین با وجودی که کاربرد پزشکی بسیار معدودی دارد، یکی از سه داروی روانگردان پرمصرف جهان است. از اوایل تا اواسط قرن بیستم، سیگار کشیدن مد روز شده بود. امّا گزارش‌های متعددی که درباره پیامدهای وحشتناک آن برای سلامتی انسان منتشر گردیده باعث شده که سیگار کشیدن به نحو فزاینده‌ای کاهش یابد و در بسیاری از مکان‌های عمومی ممنوع شود.
3. کوکائین
کوکائین یک داروی روانگردان غیرمجاز است که از برگ درخت کوکا به دست می‌آید. در اواخر قرن نوزدهم، زیگموند فروید، طرفدار استفاده از کوکائین در درمان اختلالات روان‌شناختی بود امّا بعداً به خاصیت اعتیادآور این دارو پی برد. در اوایل قرن بیستم، مصرف کوکائین در آمریکا آزاد بود و در بسیاری از داروخانه‌ها بدون نسخه به فروش می‌‌رسید.
کوکائین پس از مصرف (تنفسی، تزریقی یا بلعی) به سرعت به مغز می‌رسد و سپس بین تمام بافت‌های بدن پخش می‌شود. کوکائین توسط آنزیم‌هایی که در کبد و پلاسما وجود دارد، بین 30 تا 60 دقیقه جذب می‌شود امّا تا 12 ساعت پس از مصرف، از طریق آزمایش ادرار قابل تشخیص است.
4. آمفتامین‌ها
آمفتامین‌ها، گروهی از داروهای رونگردان هستند که بر سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی خودکار (اتونومیک) اثر می‌گذارند. برخی از تاثیرات استفاده از این داروها عبارتند از: لرزش، انقباض عروق خونی، بیقراری، افزایش ضربان قلب، بی‌خوابی، اضطراب و از دست دادن اشتها.
آمفتامین‌ها قبلاً به طور گسترده‌ای در رژیم‌های لاغری به کار گرفته می‌شدند امّا در حال حاضر به دلیل خاصیت اعتیادآورشان به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند. امروزه، متامفتامین، که به طور خلاصه «مت» نیز گفته می‌شود، یکی از پرمصرف‌ترین آمفتامین‌های غیرمجاز است. متامفتامین بسیار اعتیادآور است و باعث از بین بردن بافت‌های مغزی می‌گردد.
5. محرّک‌های تجویزی
حرّک‌های تجویزی برای درمان برخی اختلالات فیزیکی و روان‌شناختی، از جمله نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) و حمله خواب، استفاده می‌شود. برخی از محرّک‌های تجویزی عبارتند از: ریتالین، آدرال و دکسدرین. اثرگذاری محرک‌های تجویزی از طریق افزایش اثرات دوپامین و نوراپینفرین است و می‌تواند باعث افزایش فشار خون، بهبود تنفس و سرخوشی گردد.
|
