1. لکنت زبان
لکنت زبان، نوعی اختلال ارتباطی است که باعث ایجاد وقفه در توانایی فرد برای شکل‌دهی کلمات و جملات لازم به منظور برقراری ارتباط کلامی با دیگران می‌شود.
لکنت زبان برای کودکان در بین سنین 2 تا 5 سالگی عادی است و در اغلب موارد به مرور زمان برطرف می‌گردد. امّا این مشکل در برخی افراد ماندگار می‌گردد و یا حتی با بالا رفتن سن بدتر نیز می‌شود. در بسیاری موارد، لکنت زبان به عنوان یک مشکل تا پایان عمرهمراه فرد می‌ماند. لکنت زبان در صورتی که به نحو مناسبی درمان نگردد می‌تواند توانایی فرد در برقراری ارتباط را به نحو موثری مختل سازد و بر کیفیت زندگی وی تاثیر منفی بگذارد.
اعتقاد بر این است که عوامل متعددی نظیر عوامل ژنتیکی، تاخیر رشد و سایر مشکلات زبانی و گفتاری در لکنت زبان دخالت دارند. لکنت زبان بیشتر در مردان دیده می‌شود تا زنان.
نشانه‌های مرتبط با لکنت زبان شامل تردید به هنگام صحبت کردن، تکرار کلمات و گیر کردن به هنگام شکل‌دهی جملات می‌گردد. حرکات غیرعادی بدن و تیک‌های صورت نیز ممکن است در خلال صحبت کردن فرد بروز کند. به والدینی که متوجه مشکل لکنت زبان به صورت پایدار در فرزند خود می‌گردند توصیه می‌شود که تا پیش از سه سالگی کودک او را نزد پزشک ببرند.
معمولاً کودکانی که تصوّر می‌شود دارای لکنت زبان باشند نزد آسیب‌شناس (پاتولوژیست) گفتار- زبان برده می‌شوند تا مورد بررسی بیشتر قرارگیرند. آسیب‌شناس گفتار-زبان، نحوه گفتار بیمار را زیر نظر می‌گیرد و به دنبال کشف الگوهای «عدم فصاحت» در بیان او می‌گردد. همچنین آزمون‌های متعددی انجام می‌شود تا طبیعت اختلال بیمار به طور دقیق مشخص گردد.
درمان خاصی برای لکنت زبان وجود ندارد. هر چند، بیمارانی که تحت گفتار درمانی قرار می‌گیرند، روش‌هایی را می‌آموزند که می‌تواند به آن‌ها در غلبه بر مشکلشان و روان‌صحبت کردن کمک کند. به علاوه، والدین می‌توانند از طریق حمایت و تشویق، نقش عمده‌ای در کمک به فرزندانشان در غلبه بر مشکل لکنت‌زبان ایفاء کنند.
به تازگی دستگاه‌های ظریفی ساخته شده است که پشت گوش بیمار قرار می‌گیرد و تولید صدا می‌کند (مثل بازپخش صدای خود بیمار). این دستگاه‌ها در کمک به روان‌تر صحبت کردن برخی بیماران موثر هستند. پژوهش‌ها در مورد چگونگی اثربخشی این دستگاه‌ها و نیز چگونگی بهبود بخشیدن آن‌ها ادامه دارد.

2. درباره لکنت زبان
لکنت زبان نوعی اختلال است که باعث تردید فرد به هنگام صحبت کردن، تکرار کلمات یا آواها، یا توقف غیرعادی به هنگام شکل‌دهی جملات و افکار کلامی می‌شود. لکنت زبان، نوعی «عدم فصاحت» یا وقفه در جریان گفتار فرد است.
انسان در خلال گفتار عادی، فکری را تشکیل می‌دهد که بعداً توسط مغز در قالب زبان گفتاری در می‌آید. سپس مغز علائمی را به عضلاتی که کنترل گفتار را بر عهده دارند می‌فرستد به نحوی که آن‌ها به گونه‌ای حرکت کنند که کلمات خاصی تولید شود. عضلات دهان، صورت، چانه، زبان و حلق، به طور همزمان با هم کار می‌کنند تا کلماتی که مردم می‌شنوند تولید گردد.
فردی که دارای لکنت زبان است، با وقفه‌ای در این جریان گفتار روبروست که به «عدم فصاحت» معروف است. این امر گاه‌گاه برای همه به وجود می‌آید امّا فردی که دچار لکنت زبان است به طور مرتب با این پدیده روبروست به نحوی که در توانایی او برای برقراری ارتباط با دیگران اختلال به وجود می‌آید.
برای اغلب افراد، لکنت زبان از دوران کودکی آغاز می‌گردد. داشتن لکنت زبان برای بچه‌های 2 تا 5 ساله عادی است. نخستین نشانه‌های این مشکل گفتاری معمولاً بین 18 تا 24 ماهگی ظاهر می‌شود. کودکان عموماً به هنگام یادگیری شیوه‌های جدید به کاربردن زبان گفتاری، دچار لکنت می‌شوند و لکنت زبان آن‌ها ممکن است با هر سطح جدید دستاوردهای زبانی، برای مدّتی بیاید و بعد برطرف گردد. این نوع لکنت زبان زودگذر و عادی، گاهی «عدم فصاحت مربوط به رشد» یا «شبه لکنت زبان» نامیده می‌شود. والدین باید در طول این مرحله رشد که معمولاً از چند هفته تا چند ماه به طول می‌انجامد، صبور باشند و مشکل فرزندانشان را تحمّل کنند.
پس از این زمان، کودک به احتمال زیاد به الگوهای گفتاری طبیعی‌تری دست می‌یابد و مهارت‌های پایه‌ای گفتگو و مکالمه و نیز توانایی هماهنگ‌سازی عضلات مورد استفاده در تکلّم در او پیشرفت می‌کند. پس از آن که کودک وارد مدرسه شد و شروع به صحبت کردن و گفتگو به طور مرتب نمود، مشکلات لکنت زبان به سرعت مرتفع می‌گردد. امّا در بعضی موارد، لکنت زبان باقی می‌ماند یا حتی با رشد سنی کودک بدتر نیز می‌شود. بنابر آمار بنیاد لکنت زبان در آمریکا، در حدود 20 درصد کودکان به نوعی با مشکل لکنت‌زبان مواجه هستند به نحوی که مورد توجه والدین قرار می‌گیرد. برخی افراد فقط در وضعیت‌ها یا شرایط خاصی دچار لکنت‌زبان می‌شوند (مثلاً هنگام صحبت در جلوی عده زیاد) در حالی که در برخی دیگر این نقیصه مانع تلاش آن‌ها برای برقراری ارتباط با دیگران می‌شود. بنابر آمار موسسه ملّی سلامت، در حدود یک درصد بالغان به لکنت‌زبان دچارند.
بعضی شرایط، به ویژه شرایط پراسترس و پراضطراب، می‌تواند آغازگر یا عامل حمله‌های لکنت زبان گردد. پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که کودکانی که لکنت زبان دارند در مقایسه با بقیه کودکان با مشکلات بیشتری از نظر کنترل توجه، رفتار و هیجانات خود روبرو هستند.

3. علل و عوامل خطر
اعتقاد براین است که عوامل متعددی در لکنت زبان مشارکت دارند. البته هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه چیزی باعث لکنت زبان می‌گردد. بدون تردید عوامل ژنتیکی در این پدیده نقش دارد زیرا 60 درصد کسانی که لکنت زبان دارند در خانواده‌شان فرد دیگری با این نقیصه وجود دارد. برخی درجات لکنت زبان موقتی در خلال دوران رشد کودک عادی است. این نوع لکنت زبان مربوط به دوران رشد، به هنگامی که کودک تلاش می‌کند تا بر قواعد پیچیده‌تر دستور زبان تسلط یابد، اتفاق می‌افتد و معمولاً با مدرسه رفتن کودک برطرف می‌گردد. تاخیر در رشد و سایر مشکلات زبانی و گفتاری نیز در لکنت زبان مزمن نقش دارند.
همچنین آشکار شده است که کسانی که برای مدتی طولانی دچار لکنت زبان هستند، پردازش زبان را در ناحیه‌ای از مغزشان انجام می‌دهند که با ناحیه پردازش زبان در دیگران متفاوت است. و سرانجام این که کسانی که لکنت زبان دارند در رساندن پیام‌ها از مغز به آن عضلات و اجزاء بدن که برای صحبت کردن به کار گرفته می‌شوند دچار مشکل می‌باشند. برخی ضایعات مغزی (مانند سکته مغزی و ضربه به سر) نیز می‌تواند در کسانی که قبلاً لکنت زبان نداشتند باعث لکنت زبان گردد.
بنابر آمارهای بنیاد لکنت زبان، این اختلال در مردان بیشتر از زنان وجود دارد و در بین پسران در سطح مدرسه ابتدایی، چهار برابر بیشتر از دختران است.
یک زمان اعتقاد بر این بود که لکنت زبان اساساً در نتیجه اختلالات هیجانی به وجود می‌آید. امّا اکنون مشخص شده است که این اختلال عموماً به دلیل مشکلات هیجانی یا روان‌شناختی به وجود نمی‌اید.
کسانی که لکنت زبان دارند از نظر شرایط هیجانی تفاوت چندانی با دیگران ندارند. امّا برخی مشکلات هیجانی ممکن است به خاطر لکنت زبان پیش آید (مثل دوری گزیدن از موقعیت‌ها و وضعیت‌هایی که احتمال دچار شدن به لکنت زبان بیشتر است). البته تعداد بسیار کمی از افراد نیز ممکن است در نتیجه یک بیماری روانی (مثل هراس از اجتماع) یا پس از ضایعه‌های جسمی دچار لکنت زبان گردند.

4. علائم و نشانه‌های لکنت زبان
چند نشانه مختلف وجود دارد که می‌تواند نشانگر این باشد که فردی به اختلال لکنت زبان دچار است. نشانه‌های مرتبط با لکنت‌زبان ممکن است از روزی به روز دیگر یا هفته‌ای به هفته دیگر در نوسان باشد.
بیمارانی که دچار لکنت زبان هستند ممکن است هجاها، کلمات یا عبارت‌ها را تکرار کنند یا بکشند. چیزهایی که شایع است عبارت است از تکرار نخستین بخش یک کلمه (مثل «چـ چـ چه خبر؟»)، نگاه داشتن یک آوا برای مدتی طولانی (مثل «توی مدرسه بااااازی نکن»)، یا استفاده مکرّر از عبارت‌های تعجبی مثل «هوم». شدّت صدا ممکن است در خلال این تکرارها افزایش یابد. بیماران ممکن است با توقف گفتار و مشکل در ساختن و شکل‌دهی برخی صداها مواجه گردند. به علاوه، ممکن است حالتی را تجربه کنند که برای چند ثانیه هیج جریان هوا یا صدایی وجود نداشته باشد، علیرغم این که زبانشان در وضعیت صحبت کردن قرار گرفته باشد. لکنت زبانی که شامل این حالت و یا بیش از دو بار تکرار (مثل «چـ چـ چـ چـ چه خبر؟») باشد جدّی‌تر است. البته این وضعیت نیز هنوز ممکن است به عنوان لکنت زبان خفیف در نظر گرفته شود.
با وجودی که این نشانه‌ها غالباً ناشی از مرحله عادی رشد کودک است امّا اگر لکنت زبان به صورت مکرّر اتفاق افتد (مثلاً بیشتر از 10 درصد گفتار)، یا به تدریج بدتر شود، و یا با حرکات غیرعادی بدن و تیک صورت همراه گردد، باید مورد توجه والدین قرار گیرد.
دیگر نشانه‌های لکنت زبان عبارتند از:

• تکرار فزاینده کل کلمه‌ها و عبارت‌ها
• تیک‌های فزاینده صورت (به ویژه پیرامون دهان) در خلال صحبت
• گرایش فزاینده به کش دادن کلمه‌ها
• صحبت کردن با فشار یا تلاش زیاد
• بلندتر شدن صدا به هنگام لکنت
• تمایل کودک به دوری گزینی از موقعیت‌هایی که نیازمند حرف زدن باشد

کودکانی که لکنت زبان دارند ممکن است بابت این اختلال خود احساس شرمساری و خجالت کنند و در نتیجه با مشکل کمبود اعتماد به نفس مواجه شوند. این وضعیت خصوصاً هنگامی که مورد تمسخر همبازی‌ها و همکلاسی‌ها قرار گیرند، به وجود می‌آید. بیمارانی که از شرایط خود احساس شرمندگی کنند غالباً این حس ناخوشایند را با کمتر و کمتر حرف زدن جبران می‌کنند.
افرادی که لکنت زبان دارند غالباً در می‌یابند که لکنت زبانشان به هنگام آواز خواندن یا حرف زدن با خود، از بین می‌رود. لکنت زبانی که تا دوران بلوغ یا بزرگسالی ماندگار شود معمولاً پایدارتر از لکنت زبانی است که در دوران کودکی بود.

5. روش‌های تشخیص لکنت زبان
والدینی که متوجه مشکل لکنت زبان در کودکان خود می‌شوند غالباً پیش از سه سالگی کودک خود را نزد پزشک می‌برند. اگر لکنت زبان کودک تا پنج‌سالگی ادامه داشته باشد، مراجعه به پزشک به طور جدی‌تر توصیه می‌شود.
اگر مشکل لکنت زبان واضح و آشکار باشد ممکن است کودک به آسیب‌شناس گفتار-زبان ارجاع داده شود تا او توانایی صحبت کردن کودک را مورد بررسی بیشتر قرار دهد.
آسیب‌شناس گفتار- زبان ابتدا تاریخچه و سابقه دقیق وضعیت را به دست خواهد آورد (مثل این که نخستین بار کی تشخیص داده شد، تحت چه شرایطی بروز می‌کند) و سپس به ارزیابی کامل توانائی‌های زبانی و گفتار خواهد پرداخت. این امر شامل مشاهده نحوه گفتار بیمار و تلاش برای یافتن الگوهای «عدم فصاحت» می‌شود. آزمون‌های سرعت گفتار و مهارت‌های زبانی نیز ممکن است انجام گیرد و همچنین اطلاعاتی در مورد عوامل محیطی موثر بر لکنت زبان بیمار (مثلاً تمسخر دیگران یا صحبت کردن در جمع چگونه بر الگوهای گفتاری تاثیر می‌گذارد) جمع‌آوری می‌گردد.
در برخی موارد، ممکن است با یک متخصص شنوایی سنجی نیز مشورت شود تا میزان شنوایی کودک به دست آید زیرا کودکانی که مشکل شنوایی داشته باشند در شنیدن صدای خود و تلفظ صحیح کلمه‌ها نیز مشکل خواهند داشت. در کودکان کمتر از 5 سال، تشخیص این که آیا لکنت زبان در طول زمان باقی خواهد ماند و این که کودک به درمان نیاز دارد یا نه دشوار است. از جمله عواملی که می‌توانند نشانه نیاز به درمان باشند، وجود فرد دیگری در خانواده با لکنت زبان، پایدار ماندن علائم لکنت زبان حداقل به مدّت 6 ماه، و وجود سایر اختلالات زبانی یا گفتاری است. کودکان بزرگتر از 5 سال که دارای لکنت زبان مشخص باشند معمولاً باید مورد درمان قرار گیرند.
در مواردی که لکنت زبان پس از یک ضربه مغزی و یا در سنین بالا بروز کند، پزشک باید آزمایش‌های جسمی کاملی به عمل آورد و سابقه پزشکی بیمار را به طور کامل مورد بررسی قرار دهد. ممکن است آزمایش‌های بیشتری (مثل تصویربرداری از مغز) برای تشخیص مشکلات احتمالی عصب‌شناختی از قبیل سکته مغزی نیز لازم باشد.

6. پیشگیری و درمان لکنت زبان
در اغلب موارد، لکنت زبان یک مشکل موقتی است که به خودی خود برطرف می‌شود و به درمان خاصی نیاز ندارد. در حدود 75 درصد کودکانی که تا پیش از دوران مدرسه دچار لکنت زبان هستند نهایتاً مشکلشان برطرف می‌گردد. امّا در برخی موارد نیز لکنت زبان ماندگارتر است و حتی تا پایان عمر باقی می‌ماند. چنین لکنت زبان ماندگاری بیشتر در مردان دیده می‌شود. درمانی برای لکنت زبان وجود ندارد. البته بیماران می‌توانند روش‌هایی را فرا بگیرند که به آن‌ها در غلبه بر مشکل و صحبت کردن عادی‌تر و روان‌تر کمک کند.
بیمار ممکن است تحت گفتار درمانی قرار گیرد که در خلال آن، مهارت‌های زبانی تازه‌ای را یاد خواهد گرفت که او را قادر می‌سازد واضح‌تر و طبیعی‌تر صحبت کند. این نوع درمان می‌تواندشامل تکنیک‌های تنفس، روش‌های آرمش که به بیمار کمک می‌کند در حین صحبت کردن، عضلات کلیدی را رها و آرمیده سازد، و نیز تمرینات صدا باشد. از بیمار خواسته می‌شود که آهنگ گفتار خود را با بیان خیلی آرام و کند عبارت‌ها یا جملات کوتاه کنترل کند و سپس به تدریج سرعت بیانش را بیشتر کند.
به کسانی که در کنترل «عدم فصاحت» در گفتارشان مشکل داشته باشند روش‌هایی آموخته می‌شود که به آن‌ها کمک کند تا این عدم فصاحت را در الگوهای گفتاری خود بپوشانند. بدین ترتیب، الگوهای گفتاری، پیوسته‌تر و طبیعی‌تر به گوش خواهد رسید.
بیمار با دنبال کردن توصیه‌های درمانگر و تمرین در خانه، خواهد توانست به شیوه‌های تازه‌ای از تولید صدا برای شکل‌دهی کلمه‌ها دست یابد. در وهله نخست، به کار بردن این شیوه‌ها غالباً برای بیماران سخت و ناراحت کننده است، به ویژه هنگامی که در شرایط واقعی به کار گرفته می‌شوند. امّا به مرور زمان اغلب بیماران به آن عادت می‌کنند و استفاده از این شیوه‌ها برایشان آسان‌تر و راحت تر می‌شود. در کودکانی که دارای لکنت زبان شدید هستند، چنانچه تیک‌های صورت‌شان به هنگام حرف زدن کمتر شود و یا از به کار بردن بعضی کلمه‌ها کلاً خودداری کنند ولی در عوض تکرار هجاها یا کشیدن صداها را بیشتر انجام دهند، این نشانه پیشرفت در بهبود بیماری است. این نشانه‌های خفیف‌تر لکنت زبان باید به عنوان پیشرفت در برنامه درمانی بیمار در نظر گرفته شود.
والدین می‌توانند با ابزار حمایت و تشویق به کودکان خود در غلبه بر مشکل لکنت زبان کمک کنند. این امر به ویژه هنگامی بسیار موثر است که والدین زمانی را برای گذراندن در کنار فرزند خود اختصاص دهند. کودکان غالباً از مشکل لکنت زبان خود خجالت می‌کشند. بنابراین، فراهم ساختن یک محیط آرام برای کودک توسط والدین اهمیت بسیاری دارد. به کودکان باید اجازه داده شود که آزادانه و بدون نگرانی از میزان دقت در بیان کلمات، صحبت کنند. گفتن «آهسته‌تر»، «دوباره بگو»، یا «از جملات کوتاهتری استفاده کن» به کودکی که لکنت زبان دارد تنها باعث افزایش خودآگاهی او می‌شود. بهتر است کودک آزاد گذاشته شود تا هرگونه می‌خواهد صحبت کند.
به والدین توصیه می‌شود که از تکمیل جمله‌های کودکان خودداری کنند و اجازه دهند خود کودک این کار را بکند. صبوری از جانب والدین برای کمک به بازسازی حس اعتماد به نفس در کودک، نقش اساسی دارد. به والدین توصیه می‌شود که به هنگام حرف زدن کودک، تماس چشمی خود را حفظ کنند و نگاه خود را برنگردانند یا نشانه‌های دیگری از ناراحتی یا شرمساری از خود نشان ندهند. والدینی که صحبت‌های خود را آهسته‌تر و کندتر بیان می‌کنند مدل خوبی برای کودکانشان می‌شوند تا آن‌ها نیز آهسته‌تر صحبت کنند و بر روانی کلام خود بیافزایند. این مدل صحبت کردن باید روان و در عین حال همراه با درنگ باشد امّا نباید غیرعادی به نظر آید.
همچنین باید به کودکان اجازه داده شود تا در لحظات و موقعیت‌هایی که احساس ناراحتی می‌کنند از حرف زدن خودداری کنند. به والدین توصیه می‌شود با معلمان کودک خود صحبت کنند و از آن‌ها بخواهند کودکشان را در موقعیت‌های دشواری برای حرف‌زدن قرار ندهند. به محض آن که کودک شروع به پیشرفت در گفتار درمانی کرد برای برخورد با چالش‌های صحبت کردن مجهزتر خواهد شد.
سرانجام، از گروه‌های پشتیبان (در صورت وجود) می‌توان برای جلب کمک به منظور انطباق با وضعیت و پیروی از یک برنامه درمانی استفاده کرد. در بعضی موارد، کاستن از ترس و اضطراب بیمار از صحبت کردن، مهم‌تر از آموزش چگونگی شکل‌دهی صداها و آواها به اوست. تشویق و حمایت دریافتی از گروه‌های پشتیبان و اعضای خانواده می‌تواند این اضطراب را کاهش دهد و درمان را آسان‌تر سازد.

7. پژوهش‌های جاری درباره لکنت زبان
مطالعات اخیر مشخص کرده‌اند که افرادی که لکنت زبان دارند چنانچه صدای خود را با کمی تاخیر بشنوند، به آن‌ها در روان‌تر صحبت کردن کمک می‌کند. پخش صدا در گوش بیمار نیز به روان‌تر صحبت کردن برخی بیماران کمک می‌کند.
در نتیجه، دستگاه‌های ظریفی ساخته شده است که پشت گوش بیمار قرار می‌گیرد و این کارها را انجام می‌دهد. این دستگاه‌ها به برخی بیماران کمک کرده ولی برای برخی دیگر بی‌تاثیر بوده است. پژوهش‌ها در زمینه چگونگی عملکرد و اثر بخشی این دستگاه‌ها و نیز چگونگی بهبود بخشیدن آن‌ها ادامه دارد.

8. سوالاتی از پزشک در مورد لکنت زبان
از پیش آماده کردن سوالات برای مطرح ساختن با پزشک به بحث معنی‌دارتر و مفیدتری با او می‌انجامد. بیماران و افراد خانواده‌شان می‌توانند سوالات زیر را در مورد لکنت زبان از پزشک خود بپرسند:
1. علائم و نشانه‌هایی که نشانگر مشکل لکنت زبان هستند چیستند؟
2. چگونه می‌توانم بفهمم که لکنت زبان فرزندم عادی است یا نه؟
3. چه عواملی ممکن است باعث لکنت زبان فرزندم شده باشند؟
4. شما چگونه تشخیص می‌دهید که فرزندم مشکل لکنت زبان دارد؟
5. چه گزینه‌های درمانی برای فرزندم وجود دارد؟
6. چقدر طول می‌کشد تا شرایط بیماری بهبود یابد؟
7. علائم پیشرفت درمان چیستند؟
8. چگونه می‌توانم روند پیشرفت درمان را پیگیری کنم؟
9. چگونه می‌توانم فرزندم را تشویق به حرف زدن و تمرین روش‌های درمانی کنم؟
10. چکار نباید بکنم تا وضعیت بیماری فرزندم بدتر نشود؟
11. چه مطالبی را باید با پرستار یا مسئولان مدرسه فرزندم در رابطه با بیماریش در میان بگذارم؟

ترجمه: کلینیک الکترونیکی روان‌یار

منبع

"Stuttering", Reviewed By: Steven A. King, M.D., Tahir Tellioglu, M.D., APA, AAAP,
http://yourtotalhealth.ivillage.com